Fragmenti iz svakodnevnog života gej muškaraca i lezbejki u savremenoj Srbiji (6)

"Otkriće" homoseksualnih društvenih svetova je istovremeno značio da su osobe istopolne seksualne orijentacije počele da se shvataju ne kao „sebi okrenute i seksom opsednute karikature" već kao društvena bića koja, kao i svi/e ostali/e imaju svakodnevne aktivnosti, socijalne odnose, navike, osećanja, vrednosne sisteme.

Novo razumevanje ljudske seksualnosti i priznavanje gej i lezbejskih prava je osim političkih pokrenulo i značajne teološke rasprave o odnosu između religije i homoseksualnosti koje se tokom poslednjih decenija vode u zapadnim društvima. Mnoge „tradicionalne" religijske organizacije i druge verske zajednice su počele da se izjašnjavaju i definišu zvanične stavove u vezi sa istopolnom seksualnim odnosima i jednakim verskim pravima gej muškaraca i lezbejki.

Istovremeno, dolazi do pojave gej/lezbejskog „na veri zasnovanog aktivizma" koji predstavlja izraz uverenja da sticanje ravnopravnog položaja LGBTIQ+ osoba u okviru religijskih institucija predstavlja važan aspekt ostvarivanja ljudskih prava i sloboda. Time je u velikoj meri dovedena u pitanje uobičajena pretpostavka da su homoseksualnost i religija dva odvojena, najčešće suprotstavljena fenomena. Analiza gej i lezbijskih religijskih uverenja i praksi otvorila je novo polje izučavanja u okviru društvenih i humanističkih nauka najčešće označeno kao gej i lezbejska religija (gay religion) i/ili duhovnost (gay spirituality).

Polazeći od rezultata istraživanja koja se odnose na savremena zapadna društva, prema kojima su raznolikost i pluralizam jedno od glavnih obeležja religijskog i/ ili duhovnog izraza gej muškaraca i lezbejki, Zorica Ivanović i Lidija Radulović u radu Religija i homoseksualnost. O odbacivanju i potrazi za religijskim i duhovnim izrazom gejeva i lezbejki u savremenoj Srbiji razmatraju neka od pitanja u vezi sa odnosom između religije i homoseksualnosti u postsocijalističkom društvu Srbije. Ovaj odnos je razmatran na dva međusobno povezana nivoa: prvi se tiče zvaničnih stavova i diskursa tradicionalnih religijskih institucija i zajednica u vezi sa istopolnim seksualnim odnosima i gej i lezbejskim pravima, dok se drugi odnosi na religijske i duhovne izraze i prakse samih gej muškaraca i lezbejki. Pre analize rezultata istraživanja koji se odnose na srpsko društvo, autorke su ponudile uvid u složene procese koji su se poslednjih decenija odvijali u Sjedinjenim Američkim Državama i zapadnoevropskim društvima, a koji se doveli do (re)definisanja odnosa između religijskih institucija i LGBTIQ+ populacije.

Pokazalo se da, iako najveći broj institucionalnih religija i verskih zajednica i danas osuđuje homoseksualne odnose i način života gejeva i lezbejki, dolazi do postepene rekonceptualizacije odnosa između religije i građanskih prava ovih osoba u tom smislu da neke od verskih zajednica, pa i one koje nisu postigle saglasnost po pitanju gej/lezbejskih religijskih prava, pružaju podršku njihovom ravnopravnom položaju u društvu (Sands 2007, 15).

Istovremeno, u okviru mnogih religijskih tradicija dolazi do formiranja grupa za podršku i promociju jednakih religijskih prava LGBTIQ+ osoba, kao i do stvaranja novih i autonomnih religijskih izraza i institucija koje su, za razliku od "tradicionalnih" religija, kompatibilne sa neheteronormativnom seksualnošću. Kada je reč o Srbiji, u kojoj je jedino Katolička crkva razvila zvanično moralno-teološko učenje o istopolnim seksualnim odnosima i pravima gej muškaraca i lezbejki, a samo mali broj drugih „tradicionalnih" crkava i verskih zajednica uopšte formulisao oficijelne stavove po ovom pitanju, autorke ukazuju na postojanje i moć jedinstvenog tradicijskog religijskog diskursa. Taj diskurs izražava odnos religijskih institucija prema ovim osobama kojima se poriče ne samo mogućnost da budu članovi/članice religijskih zajednica, već i pravo na javno ispoljavanje identiteta i seksualne različitosti.

U drugom delu rada autorke su iznele rezultate empirijskog istraživanja (intervjui sa informantima/informantkinjama, online upitnici i Internet forume) koji pokazuju odnos koji gej muškarci i lezbejke imaju prema religiji i duhovnosti u društvu u kome religijski diskurs odlikuje moralistička osuda istopolne seksualne orijentacije. Njihovi religijski i/ili duhovni izrazi i prakse stvaraju raznoliko religijsko polje koje obuhvata kako "tradicionalne" tako i alternativne religijske i duhovne oblike i koncepte. Međutim, za razliku od zapadnih društava, u okviru ovog „gej/lezbejskog religijskog pejzaža" nisu uočljivi religijski i spiritualni diskursi i prakse koji su isključivo gej/ lezbejski ili kvir.

Većina religioznih/duhovnih gej muškaraca i lezbejki koja je učestvovala u ovom istraživanju prednost daje gej i lezbejskom identitetu u odnosu na postojeće religijske i teološke tradicije u tom smislu da svoja religijska uverenja oblikuju opredeljujući se za različite alternativne religije i duhovnosti koje su tolerantnije prema njihovoj seksualnoj i emotivnoj orijentaciji. Oni/e koji su vezani za pravoslavlje i za „tradicionalna" verovanja i prakse najčešće nastoje da pomire svoj gej/lezbejski i tradicionalni religijski identitet razvijajući svoj lični, individualni odnos s Bogom koji uglavnom nema veze sa crkvom kao institucijom i institucionalnim teološkim tumačenjima.

Piše: Zorica Ivanović

(NASTAVIĆE SE)

*Delovi teksta preuzeti iz knjige "Među nama"