Čak je i rođenje Rudolfa Hametovića Nurejeva, nesumnjivo jedne od najdinamičnijih ličnosti u baletu 20. veka, bilo dramatično.: Rođen je u transsibirskom vozu, nedaleko od Irkutska, u Sibiru. Folklor i balet najpre je učio u Ufi, a zatim u Lenjingradskoj koreografskoj školi. Glasine o njegovom meteorskom usponu kroz sve rangove Baleta Kirov u periodu od svega tri godine stigle su do Zapada i pre njegovog pariskog debija 1961. godine. Senzacionalan prijem kod pariske publike neminovno je vodio njegovom "dezerterstvu" na aerodromu Orly, u vreme kad je trebalo da bude opozvan u Sovjetski Savez. Odmah je počeo da nastupa kao gost sa mnogim evropskim baletskim trupama, uključujući britanski Royal Ballet, gde je upoznao Erika Bruhna, vodećeg svetskog premier danceur noble. Uprkos neposrednom umetničkom rivalstvu, među dvojicom muškaraca razvila se momentalna i čvrsta, iako često burna, umetnička i intimna veza.

Česta putovanja u karijeri R. Nureyeva bila su podsticana nezasitom željom za nastupanjem i istraživanjem svih aspekata njegove umetnosti. Iako je između 1962-1972. sa Royal Balletom bio stalno angažovan kao gostujući umetnik, Nurejev je nastupao širom Sjedinjenih Država, kontinentalne Evrope i Australije, pri čemu je često postavljao sopstvene celovite verzije klasičnih baleta 19. veka. Njegova želja da proširi svoje umetničke domete vodila ga je ka saradnji sa vodećim savremenim i koreografima modernog baleta, među kojima su Martha Graham, Paul Taylor, Maurice Bejart, Rudi Van Dantzig, Glen Tetley, Jiri Kiljyan i Twyla Tharp.

Upadljivi animalni magnetizam i uznemirujuča seksualnost, katalizirana njegovim ranim partnerstvom sa legendarnom britanskom prima ballerinom Margot Fonteyn, učinili su Nurejeva verovatno prvim muškarcem koji je bio istinski superstar u baletskom svetu 20. veka. Tokom prve decenije koju je proveo na Zapadu postao je jedna od najprepoznatljivijih ličnosti na svetu, privlačeći sve uzraste i polove - androgina ikona pop kulture, isto kao i jedan od velikih izvođača.

I dok je mahnita individualnost učinila Nureyeva hipnotišućim igračem jedinstvene dramatične napregnutosti i divlje senzualnosti, on nikad nije bio mnogostrani izvođač posebnog senzibiliteta ili dubine. Iako je radio sa svim velikim koreografima, često su ga kritikovali zbog visoko lične interpretacije koja je često bila u suprotnosti sa prvobitnom namerom koreografa. Te nepodudarnosti samo su se pojačale sa proticanjem godina i opadanjem njegovog tehničkog umeća. S izuzetkom Margarite i Armanda Fredericka Ashtona, jedinstvene prilike za ispoljavanje veličanstvenog partnerstva Nureyev - Fonteyn, nijedna saradnja Nurejeva sa nekim koreografom nije stvorila značajno nadahnuto delo.

I pored toga, slava kojim je zračilo njegovo ime bila je od velike koristi kako za koreografe tako i za internacionalne baletske trupe, posebno za National Ballet of Canada i Australian Ballet koje su, posluživši najpre kao pozadina za superstara, nakon toga stekle i sopstvenu međunarodnu reputaciju. Iako žestoko ljubomoran na vlastitu slavu, Nurejev je podstakao nekoliko velikih internacionalnih karijera svojih partnerki - balerina, uključujući Karen Kain, Noellu Pontois i Sylvie Guillem i pojavu muških baletskih zvezda kao što su Frank Augustyn, Patrick Dupond i Charles Jude.

Tokom 70-tih i ranih 80-tih godina, Nureyev se u više navrata pojavljivao u američkim i evropskim televizijskim programima, uključujući i Seasame Street (1977) a nastupio je i u filmovima Kena Russela, Valentino (1977) i Exposed (1983), koji su katastrofalno prošli kod kritike. Od 1983. do 1989. Nureyev je dramatično izvršavao dužnost umetničkog direktora baleta Pariske opere ali je, bez obzira na sve, uspeo da obnovi njegov nekadašnji umetnički uticaj i internacionalnu reputaciju.

Nakon Bruhna, čija ga je smrt 1986. duboko pogodila, najvažnije intimne veze R. Nurejeva bile su sa rediteljem autorskih filmova Wallace Pottsom (Le Beau Mec) i baletanom i piscem Robertom Tracyem. Iako je godinama bio upleten u život R. Nureyeva, priča se da je Tracy okončao njihovu fizičku vezu kad je Nurejev, uprkos pretnji AIDS-a, odbio da se odrekne promiskuiteta. Tokom ranih 90-tih, Tracy je, sada i sam HIV-pozitivan, protiv umirućeg Nureyeva pokrenuo proces za isplatu odštete i prihvatio finansijsku nadoknadu čiji iznos nije poznat. Uprkos intenzivnim, a povremeno i fizičkim vezama sa mnogim ženama uključujući i M. Fonteyn, Nureyev je nesumnjivo davao prednost jednostavnim i neposredno zadovoljavajućim seksualnim odnosima s muškarcima. I pored toga, nikad nije javno priznao da je homoseksualac.

Posledice AIDS-a, dijagnoziranog 1985, kao i poodmakle godine, oslabile su njegove nekad ogromne igračke moći, ali ne i njegovu burnu prirodu ili opsednutost radom. Nurejev je uspeo da još gotovo osam godina preživi u vihoru nastupanja, koreografija loše organizovane turneje Kralj i ja i, tokom poslednjih godina, dirigovanja orkestrom. Imovinu od približno 40 miliona USD ostavio je Fondaciji Nurejev u Evropi i Sjedinjenim Državama, ustanovi osnovanoj radi podržavanja mladih igrača i osiguravanja naučnih i medicinskih istraživanja.

A.M. Wentink

Literatura:
Peter Watson, Nureyev: A Biography, London, 1994;
Otis Stuart, Perpetual Motion: The Public And Private Lives of Rudolf Nureyev, New York, 1995;
Diane Solway, Nureyev: His Life , New York, 1998).

Preuzeto iz: Who's Who in Conterporary Gay and Lesbian History, izd. Robert Aldrich and Garry Wotherspoon, London & New York, 2001, str. 306-307.

Prevod: Ophiucus